Waarom voert Duitsland deze grenscontroles in? De controles moeten de binnenlandse veiligheid ten goede komen en illegale immigratie tegengaan. De regering wil islamistische terreur en internationale criminaliteit voorkomen. De Duitse Bondsregering acht deze controle noodzakelijk, nu zij heeft moeten vaststellen dat enorme aantallen vreemdelingen zich ten onrechte hebben beroepen op een vluchtelingenstatus in de zin van het even genoemde Geneefse Vluchtelingenverdrag van 1951.
Ze zijn economische ontheemden. Maar zij worden niet op grond van hun staatkundige, ideologische of religieuze overtuiging persoonlijk vervolgd door het staatsgezag in wiens macht zij oorspronkelijk verkeerden noch worden zij vervolgd of ten achter gesteld op basis van hun individuele seksuele oriëntatie zoals een homofiele geaardheid. Dat wisten ze heel goed toen ze hun asielrelaas opdisten.
En daarop wil die Bondsregering ze nu toch gaan afrekenen. Niet alleen hebben zij geen recht op toelating, maar de voorliggende voorzieningen, bestemd voor vluchtelingen hebben zij misbruikt. Zij dienen te vertrekken. En gaan ze niet vrijwillig dan moeten ze worden gedwongen. Via uitzetting, terugleiding of massale terugdrijving. Dat is nu het nieuwe Duitse beleid. Aangezien velen naar Duitsland zijn gekomen via Nederland of via Nederlandse vervoerders, moet Nederland daar aan meewerken. Aldus Berlijn.
Dat zal dus ook voor de Nederlandse opvangfacilitaties consequenties hebben, want Duitsland verwacht nu solidariteit. Laat. Maar beter nu dan nooit. Duitsland mag verwachten van zijn EU-partners dat zij meewerken aan een restitutio in integrum, een herstel in de toestand waarin Duitsland zou hebben verkeerd als deze vreemdelingen niet hun toeverlaat hadden gezocht in dwang, dwaling of bedrog. Van de Unie en van de Bondsregering. Daarom stelde Berlijn Den Haag ook in kennis van deze beleidsombuiging.
De Duitse regering werkt in dit opzicht sinds vorig jaar aan een strikter asielbeleid in deze zin. Ze erkent dat ze zelf ook steken heeft laten vallen bij het eerste gehoor van de beweerde asielzoekers. Zeker. Maar daarmee heeft Berlijn nog altijd niet het point of no return gepasseerd, aldus de Bondsregering, mede, omdat Nederland een vergelijkbaar beleid voerde en, wat erger is, nog steeds voert. Het aantal vluchtelingen dat naar Europa en naar Duitsland komt, is in 2023 “dramatisch gestegen”, zei kanselier Olaf Scholz in september 2023. Het gaat vooral om mensen uit Syrië, Afghanistan, Turkije en Irak.
Duitsland vangt ook meer dan een miljoen Oekraïners op. Lokale en regionale bestuurders geven al langer aan dat ze niet meer de capaciteiten hebben al die mensen op te vangen. Duitsland besloot vorig najaar al tot grenscontroles met Polen, Tsjechië en Zwitserland, om illegale immigratie in te perken. Aan de Oostenrijkse grens zijn deze controles er al jaren. Ook nam de regering maatregelen om asielzoekers die niet mogen blijven, sneller het land uit te kunnen zetten.
De druk op de Bondsregering om meer te doen, werd groter na twee mesaanvallen waarbij asielzoekers betrokken waren – in Mannheim en in Solingen. De aanvaller in Solingen bleek een Syriër die al had moeten zijn uitgezet. Dat veel uitzettingen niet worden uitgevoerd, komt mede door capaciteitsproblemen bij de politie en de deelstaten. Dat geldende wetten niet worden uitgevoerd, is geen uitzondering, zei minister van Justitie Marco Buschmann (FDP) daar deze week over. Mede door aan de grens mensen tegen te houden die sowieso niet in Duitsland mogen blijven, moet het asielbeleid weer uitvoerbaar worden, aldus Buschmann. Gedogen alléén wekt geen terechte verwachtingen waarin de gedoogde moet worden beschermd, aldus de bewindspersoon.
Ook de winst van de door de mainstream media als extreemrechts gepresenteerde Alternative für Deutschland, hierna ook: AfD, begin september in de Oost-Duitse deelstaten Thüringen en Saksen verhoogde de druk op het kabinet-Scholz om met strengere maatregelen te komen. Veel kiezers stemmen op de AfD omdat ze ontevreden zijn over het Duitse asielbeleid. Daarnaast eist Friedrich Merz, leider van de grootste oppositiepartij CDU/CSU, dat de Bondsregering tijdelijk alle asielzoekers aan de grens tegenhoudt. Dat is juridisch waarschijnlijk niet mogelijk. Dat moet dan maar afgewacht worden, dat is geen grond voor schorsing van deze beleidsmaatregelen. Aldus Berlijn.
Wat betekenen de grenscontroles voor asielzoekers die naar Duitsland komen? Een belangrijk doel van de grenscontroles is het tegenhouden en verwijderen van mensen die geen recht hebben op asiel in Duitsland. Dat kunnen mensen zijn die al eerder in een ander EU-land zijn geregistreerd. Zij moeten naar dat land worden teruggestuurd. Ook wil Duitsland mensen zonder papieren of met valse papieren tegenhouden of mensen voor wie een inreisverbod geldt. Zo’n Einreisesperre kan bijvoorbeeld worden opgelegd als asielzoekers al eerder zijn afgewezen.
Tot nu toe was het de taak van de deelstaten mensen het land uit te zetten die niet mogen blijven. Die taak gaat de politie overnemen. Met extra snelle procedures moet al aan de grens worden bepaald of mensen recht hebben om asiel in Duitsland aan te vragen. Zo lang wordt uitgezocht of ze kunnen worden toegelaten, worden ze in de buurt van de grens “in hechtenis genomen” of komen ze “in andere instellingen met strikte regels”, zei minister Nancy Faeser van Binnenlandse Zaken. Als ze niet worden toegelaten, moeten ze volgens de regels aan de politie van het buurland worden overgedragen. Als ze al in een ander EU-land zijn geregistreerd, moet het Bundesamt für Migration und Flüchtlinge (BAMF) ervoor zorgen dat ze daarheen worden teruggestuurd.
Wat was het effect van de controles aan de grenzen met Oostenrijk, Polen, Tsjechië en Zwitserland? De Duitse Bundespolizei controleert sinds oktober 2023 aan Poolse, Tsjechische en Zwitserse grensovergangen en sinds 2015 aan de grens met Oostenrijk, vooral om mensensmokkel tegen te gaan. De controles zijn slechts op enkele plaatsen en steekproefsgewijs. Ook kan de plek steeds wisselen, om te voorkomen dat alternatieve routes voor mensensmokkel ontstaan. De controles zorgen lokaal voor overlast omdat het verkeer niet vloeiend door kan rijden en er files ontstaan.
Wat de controles opleveren, is nog niet te zeggen. In dat voorbehoud is Berlijn expliciet en stellig. De asielinstroom is in 2024 minder geworden, maar dat heeft waarschijnlijk meerdere oorzaken. Minister Faeser zei deze week dat sinds oktober al meer dan 30.000 mensen zijn tegengehouden aan de grenzen. Maar onderzoekers van de Viadrina universiteit in Frankfurt an der Oder waarschuwen vooralsnog dat op basis van de cijfers niet geconcludeerd kan worden dat de controles effectief werken. De onderzoekers maken zich zorgen over de selectieve omgang met onvolledige data en samengevoegde cijfers. Ze reppen van Etikettenschwindel.
Dit alles waren de nova die het kabinet-Schoof drongen tot de overweging gebruik te maken van de ontheffingenprocedures die artikel 111 van de Vreemdelingenwet kent. Schoof kon het nog niet zeggen toen hij daarop geïnterpelleerd werd. Reeds omdat Berlijn verzocht had deze beleidswijziging intern alleen voor kennisneming aan te nemen, omdat ze nog nader op doeltreffendheid onderzocht moest worden. Daarom zweeg Schoof. Berlijn vroeg het. En Den Haag en Berlijn hebben elkaar nodig. Niet alleen in dit brisante dossier.