Terstond nadat Duitsland kenbaar had gemaakt dat het de bestendige binnengrenscontroles unilateraal wenste te hervatten kwam er bonje met Oostenrijk, Polen, Tsjechië en Hongarije. Merkwaardigerwijze niet met Nederland, althans niet officieel. Deze staten vroegen Berlijn: wat gaat u nu doen met de illegalen, die u tegenhoudt ter gelegenheid van deze controles? Waar láát u ze? En hoe? Op welke grondslag?
En wat als blijkt dat deze illegalen mede via ons grondgebied in Duitsland zich hebben toegang te verschaffen? Gaat u ze dan ons aanbieden ter terugname? Om terug te geleiden naar de eerstverantwoordelijke staat? Op wiens kosten dan? En wat als deze staat – uiteraard een mediterrane (Griekenland wilden de hoofdsteden niet met name noemen) – deze verantwoordelijkheid niet erkent? Neemt ze dan terug of draaien wij ervoor op?
Waarom denkt u dat unilateraal te kunnen regelen? Hadden wij tevoren geen overeenstemming met u moeten hebben? Wat is uw rechtsgrond daarvoor gelet op het verdrag van Lissabon van 2007? Het Verdrag van Lissabon wordt in de wandeling wel de grondwet van Europa genoemd. Maar dat is het allerminst. Het is een recodificatieverdrag op multilaterale grondslag waarin organisatorisch een Europese integratie binnen één rechtspersoon wordt geconstrueerd en waarbinnen het Europese Parlement op bepaalde terreinen medewetgevende bevoegdheden krijgt. Daaronder het asielbeleid.
Maar dienaangaande hebben de EU-lidstaten bepaald niet hun interne soevereiniteit overgedragen. Bovendien is ”asielbeleid” een wel erg ruime en vage term. Dus hadden de opposanten van Berlijn wat betreft het herstel van de binnengrenscontroles wel een punt. Waar haalde Berlijn de bevoegdheid vandaan om terugnameverplichtingen in te voeren ten laste van niet-geconsulteerde landen?
Wist Berlijn niet dat het Dublin-systeem waarin dergelijke verplichtingen wel waren voorzien juist door toedoen van Merkel nota bene volledig buiten toepassing was geraakt? Het gaat in dit verband om de zogeheten Dublinverordening. Dat was een per 1 september 2003 van kracht geworden EG-verordening nr. 343/2003 van de Raad (van 18 februari 2003). Deze verordening vervangt de oudere Overeenkomst van Dublin (Dublin I) en regelt welke staat in Europa verantwoordelijk is voor behandeling van een asielverzoek. Sinds 1 januari 2014 is Dublin II vervangen door de Dublin III verordening. Deze Dublin III-verordening heeft eveneens de strekking een regeling te treffen om tot een verdeling te komen voor de verantwoordelijkheid voor de behandeling van asielverzoeken die zijn ingediend op grond van het Vluchtelingenverdrag van Genève van 1951. De verordening regelt evenals die daaraan voorafgaande overeenkomst welke lidstaat verantwoordelijk is voor de behandeling van een asielverzoek, dat was ingediend in een van de lidstaten.
Uitgangspunt van de verordening is eveneens dat een asielzoeker zijn asielaanvraag in één EU-land behandeld krijgt. Dus opeenvolgende aanvragen binnen de Dublinlanden, zoals de ondertekenende staten van de aanvankelijke overeenkomst en de latere verordening worden genoemd, moeten voorkomen worden.
Indien op grond van de regels een ander land verantwoordelijk zou zijn voor een asielverzoek dan bijvoorbeeld Nederland, dan kon Nederland een verzoek indienen bij dat andere land om overdracht (de zogenaamde Dublin-claim), zonder dat Nederland het betreffende asielverzoek in behandeling hoefde te nemen. Indien de claim door het andere Dublinland werd geaccordeerd, dan zou Nederland de asielzoeker overdragen.
Maar Merkel had stomweg met Wir Schaffen das deze Dublinovereenkomst terzijde gesteld. Duitsland zou het zelf allemaal wel opknappen. En de andere Unie-staten dus evenzeer. Dus dat Dublinsysteem, dat gold niet meer. Zo was het toch? Dat had Merkel toch bedoeld? Daarom was destijds Hongarije zo boos geworden? En Polen ook? Omdat Merkel dat nooit in haar eentje had mogen beslissen. Zo was het toch nog steeds?
Die brandende vraag hangt nog steeds boven de Europese markt. En Berlijn zal met de beantwoording er van geduchte problemen op te lossen hebben. Hongarije is verklaard vijand van dat Dublin-systeem op dit moment, omdat het zo vaak machteloos transitland was door juist de acties van Merkel waarin Boedapest nimmer gekend was en die het ook pas zou aanvaarden als daar behoorlijke recompensaties tegenover stonden.
Dat had Viktor Orbán, de Hongaarse regeringsleider, al eerder heel duidelijk gezegd. Hij zou nergens aan meewerken. En dat wist Berlijn ook. Het EU-parlement zou nimmer een wetsbesluit aanvaarden met een dergelijke verplichting die ook nog eens zelfwerkend afdwingbaar zou zijn — door wie dan wel, vroeg Boedapest ook nog meesmuilend. Gek dat Den Haag zich zo stilletjes hield.
Wel was eerder duidelijk geworden dat de federalisten, die inderdaad een Verenigde Staten van Europa wilden, zo’n federale zelfwerkende grondwet wilden. Maar dat was bij volksraadpleging door Spanje, Portugal, Frankrijk en Nederland meteen afgewezen. Zij wilden niet nóg meer soevereiniteit kwijtraken aan Brussel. 61 procent van de opgekomen Nederlanders had in 2005 tegen zoiets gestemd. Dat was het deerlijk einde geweest van dat Conventie- en Grondwetsproject op federale grondslag. Een massaal nee. Tegen Brussel. En zijn eeuwige machtshonger. Geen integraal Europese vreemdelingenbeleid.
Er waren geen dragende compensatoire instrumenten voor en geen draagvlak. Wat vond Berlijn dáár eigenlijk van? Was het van mening veranderd? En al was dat zo, dan ware dat toch niet te dezen doorslaggevend? Berlijn moet nog antwoorden. Het acteerde ineens, omdat de zittende regeerders zich bedreigd voelden door met name AfD. Maar daar had Europa geen boodschap aan.