Resteren drie ijkmomenten die voor de staatsideologische legitimatie van de territoriale staatsorganisaties die wij “staten” noemen beslissend waren, al heeft het lang geduurd voordat historiografen daarvan doordrongen waren. De tijdgenoten van die momenten hadden dat meestal niet in de gaten en zij, die deelnamen aan die momenten – vaak tegen heug en meug – trachtten deze momenten en hun nawerkingen bijna steeds te ontkennen. De één effectiever en hardnekkiger dan de andere.
Bij het Concilie van Trente waren ook de protestanten uitgenodigd. Maar de meesten bleven weg, al garandeerde Karel V, die hun deelneming belangrijk achtte, hun effectieve vrijgeleiden. Karel had op dat moment de Paus in zijn zak, want hij had in Noorde-Italië de volkomen overhand en vooral Paulus III was een meelijwekkende welwillende slappeling die zelf heeft goed inzag, dat de kerkelijke elite hoofdschuldige was aan de morele desolatie van de Kerk.
Maar Paulus kwam uit die elite voort, hij meende haar nodig te hebben, hij duchtte tegenwerking die hem zou isoleren en hompelde brommend en morrend grafwaarts, waarbij hij geen enkele geopolitieke fout naliet. Zo gaat het vaak met gezagsdragers die zich verzekerd weten van een afschermende bureaucratie en ondertussen juist hen vertrouwen wier gevulde hand zij met kracht hadden moeten wegduwen.
Het is in onze dagen niet anders, al beleven wij op dit moment zelfs geen begin van een translatio, ook niet enkel binnenslands. De gezagscrisis blijft voortduren of Wilders nu wel of niet op het bordes staat. Er zijn teveel brokken gemaakt, er is te veel goed vertrouwen meedogenloos geschonden. Paulus III deed het ook, met de beste bedoelingen, natuurlijk, toen hij een militaire alliantie sloot met de Ottomanen tegen Frans, de koning van Frankrijk. Te gek voor woorden.
En te gek zelfs voor een tiaradrager. En voor dezulken is weinig ooit te gek geweest. Geen barre zonde, die niet ooit begaan is door een mijterdrager, dat kan ik op basis van de kerkgeschiedenis wel waarmaken. Deze mensen weten nooit wanneer een bureaucratie zich tegen hen keert en wanneer ze bruisend tegenroer moeten geven. Hun mammoettanker stampt wel voort. Maar vaart de verkeerde koers. Wat overigens op de brug door de computers wel gesignaleerd wordt. Maar deze rode lichtjes worden genegeerd. Omdat de roerganger daartoe instructie krijgt van nautisch onkundigen.