Defense unit onontbeerlijk

De openbare aanklager in Neurenberg kreeg van Washington ruimhartige logistieke en ruimtelijke ondersteuning.  De aanklager kreeg zelf een volkerenrechtelijke status die hem en zijn staf in staat stelde tot adequate on site investigations, waaronder massa-exhumaties, ballistisch onderzoek naar de aard van artillerie-duels, tankslagen en bombardementsvluchten en de daarbij gebezigde projectielen. De balie ten behoeve van de verdediging kreeg dat niet. Wel werd aan getuigen á décharge op ad hoc bases wel immuniteit toegestaan en verder werden door Lawrence vele verschoningsgronden toegestaan wanneer een getuige dreigde zichzelf aanmerkelijk te incrimineren. De slachtoffers konden zich niet voegen, maar spreekrecht kregen ze ruimhartig toegestaan.

Executieplaats te Katyn na exhumatie ter vaststelling van de systematiek der nekschoten

In dit opzicht was het maar goed, dat de procesregels die het tribunaal zou gaan toepassen alleen maar rudimentair en schattenderwijs op principes en hoofdzaken tevoren waren uitgeschreven in het statuut van het tribunaal dat volkerenrechtelijke een eigenstandige rechtspersoonlijkheid kreeg. Wanneer de verdediging voordat de zitting was uitgeroepen ontlastend bewijs wilde vergaren of doen vergaren moest zij zich daartoe tot het bureau van de openbare aanklager wenden. Tot aan de bevestiging van de inleidende dagvaardingen en de daarin vervatte tenlasteleggingen was deze bevoegd de verzoeken al dan niet in te willigen. Was eenmaal rechtsingang gegund aan de aanklager op de goedgekeurde tenlastelegging, dan konden de advocaten voor de verdediging zich tot het tribunaal wenden en wel tot de zittingsmagistraten.

Deze konden de verzoeken aanhoren, om aanvulling van de motivering vragen en de raadslieden verzoeken zelf bepaalde verontschuldigings-, rechtvaardigings- en strafuitsluitingsgronden via nadere feitelijke onderbouwing aannemelijker te maken, zonder dat dat bindende bewijsopdrachten werden die, als ze niet vervuld werden tot genoegen van het tribunaal reeds daarom afgewezen konden worden. Er kon op de openbare terechtzitting wel degelijk over gesteggeld worden. Maar er was steeds het probleem dat Stalin zijn oostelijke bezettingszone van Duitsland ná de integrale capitulatie van 4 mei 1945 volstrekt had afgesloten voor de westelijke geallieerden. De advocaten kwamen vaak met bewijsuitsluitingsgronden aanzetten, vooral wat betreft de bevelsverantwoordelijkheid van hun cliënt voor verweten oorlogsmisdrijven, die territoriaal gebonden onderzoek veronderstelden binnen Stalins zone. De Russische territoriale autoriteiten stonden zulk onderzoek uit te voeren door vanwege het tribunaal aangeduide experts zelden toe.

De Russen waren soms wel bereid zelf zulke onderzoeken te entameren, maar gaven geen gehoor aan de uitdrukkelijke  verzoeken door of vanwege het tribunaal om daarbij de supervisie toe te staan van door deze gezonden gerechtelijke beambten of experts. Er was geen defense unit die doorzettingsmacht had op enigerlei wijze toch een dergelijk toezicht te doen uitoefenen op eigen titel, zoals de aanklager dat in ieder geval in de westelijke bezettingszones van de USA, Frankrijk en Groot-Brittannië kon doen. Al was de defense unit wel genoemd in het statuut van het Neurenbergs tribunaal, al had zij toereikende rechtspersoonlijkheid gehad en een eigen bestedingsfonds, een eigen expertsdivision waaronder een forensisch laboratorium, dan nog hadden de snel verslechterende politieke betrekkingen tussen het Westen en Het Kremlin deze unit vrijwel in ieder opzicht in de weggezeten.

En al helemáál toen de Duitsers en marge van de zittingen wilden terugkomen op de massaslachtingen in Katýn waarbij de Russische troepen terstond na de bezetting van oostelijk Polen ongeveer in april-mei 1940 massaal de in hun bezettingszone aangehouden Poolse intelligentia, hogere ambtenaren en beambten, priesters, industriëlen en nijverheidsleiders, politici en Joodse leidslieden met nekschoten systematisch hadden afgemaakt. Het moet gegaan zijn om een kleine dertigduizend personen.  Daar kwamen later nog de slachtpartijen betreffende weggevoerde  notabelen uit de Baltische staten bij. Lawrence had juist met het oog daarop getracht de Duitse getogaden te bewegen van deze slachtingen niet steeds een terugkerend punt te maken. Hij voorzag dat dan de Russen niets meer zouden willen doen ter inwilliging van rechtshulpverzoeken die ook de verdediging te stade zouden kunnen komen.

Lawrence, pragmaticus als steeds, ried in dit opzicht terughoudend te zijn.  Churchill had hem duidelijk gemaakt dat de moordpartij stellig door de Sovjets was begaan, maar dat in dit stadium van de verhoudingen met Stalin de Sovjetlezing dat de Duitsers hier schuldig waren geweest maar als uitgangspunt moest worden genomen. Pijnlijk. Want de Polen waren westelijk geallieerd met Londen. Maar niettemin. Lawrence trachtte duidelijk te maken dat de Duitse advocaten met hun persistente tegenstelde versie vrijwel niets zouden kunnen uitrichten.   Zulks tevergeefs. Daar had een volstandig opgetuigde defense-unit overigens wellicht ook niets aan veranderd. Maar dat had men dan kunnen afwachten. Ze wás er niet. En dat was in het voorgestane Angelsakische model met de beoogde equality of arms beslist een defect.