De Europese Commissievoorzitster Ulrika von der Leyen deelt op 2 februari 2023 mee, dat er een speciaal onderzoekscentrum gaat komen om Russische leiders te kunnen berechten voor de inval in de Ukraïne. Het komt in De Haag, zegt ze. De Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken heeft het idee verwelkomd. De misdaad van agressie mag nu eenmaal niet ongestraft blijven. Den Haag moet er alles aan doen om dat zeker te stellen, aldus de bewindspersoon. De specifieke details ontbreken. En de bewindspersoon heeft wel met de minister-president Marc Rutte overlegd. Maar er is verder geen kabinetsberaad gepleegd. Geen tijd voor. Háást. En Nederland moet zich op de kaart blijven plaatsen.
Von der Leyen geeft ook geen uitvoeringstraject op. Ze zegt dat Rusland zich nu eenmaal dient te verantwoorden voor zijn gruwelijke misdaden. Het centrum moet een opmaat vormen voor de komst van een eventueel Ukraïnetribunaal. Dat komt, op zeker, in Nederland, zegt Hoekstra. Russische leiders zoals president Putin moeten niet weg kunnen komen met straffeloosheid nu zij deze gruwelijke invasies hebben beraamd. Dat was te verwachten. De status van het centrum is ook onduidelijk, maar wel is zeker dat het ministerie van justitie uiteindelijk verantwoordelijk zal zijn voor de uitvoeringsarrangementen om dat centrum tussentijds te laten functioneren. Dat zal eerst moeten gebeuren op verdragsbasis. Te sluiten, vermoedelijk, met de Ukraïne, dus Zelensky. Die zal blij zijn dat bekwaam uitvoering wordt gegeven aan zijn speech in Congress van 21 december 2022. Zie mijn blogs hierboven.
Het eerste wat noodzakelijk zal zijn is dat de rechtspersoonlijkheid van dat centrum interstatelijk geregeld moet worden, want de Verenigde Naties zijn hier niet bij betrokken, bij dit besluit. Dat kan ook voorshands niet. Zou deze organisatie zeggenschap hebben over de vestiging ervan, dan zou de Russische Federatie meteen haar vetorecht aanwenden dat zij nu nog heeft in de Veiligheidsraad. Dat kan ze alsnog doen, als één van de Charterpartijen aanstalten gaat maken om dit besluit van Von der Leyen uit te voeren: die Federatie kan dat aan de orde stellen als een regelrechte bedreiging van de wereldvrede in de zin van Hoofdstuk VII van het Charter. Het zou mij niet verbazen als de Volksrepubliek China het daar hartgrondig mee één zou zijn. Samen kunnen Federatie en de Volksrepubliek een resolutie slaan die iedere samenwerking met dat Centrum verbiedt. De ambtenaar bij de afdeling wetgeving van Justitie die te dezen de verdragsteksten zal moeten redigeren, zal daarop moeten wijzen. Ik schreef dan wel een nota aan mijn bazen om mijzelf in te dekken, dat ik deze risico’s had gedefinieerd, gesignaleerd en ook de compensatoire maatregelen had weergegeven, tijdig en regelmatig, dat wil zeggen: via de geijkte ambtelijke wegen.
Dat gebeurde destijds aan het eind van het tweede millennium ook toen vergelijkbare hybride Ad Hoc-constructies werden opgezet om aan tijdelijke negatieve jurisdictieconflicten praktisch op korte termijn een einde te maken. Een negatief jurisdictieconflict houdt in, dat een feitencomplex weliswaar alle bestanddelen herbergt van een internationaal misdrijf – zoals een vergrijp tegen de veiligheid van de burgerluchtvaart in volle vlucht, denk aan de Lockerbie-bombings – maar dat er eigenlijk geen staat of organisatie is die daarover op dat moment effectieve rechtsmacht wil en kan claimen. En dat is in de casus van de agressie, begaan tegen de Ukraïne vanwege de Federatie, het geval. De Russische Federatie erkent stellig de rechtsmacht en de effectieve jurisdictie van het Internationale Permanente Strafhof niet. En de Volksrepubliek evenmin. Dat gaan ze ook niet doen ook zolang het Statuut van Rome uit 1998 blijft zoals het is.
De ambtenaar van Justitie die ineens moest zorgen voor een Schots Lockerbietribunaal wees dan daarop: Nederland nam het voortouw in een affaire waarvoor vooralsnog andere partijen terug huiverden, omdat de langere termijn-consequenties onpeilbaar bleken. De ambtenaar van Buitenlandse Zaken, destijds Directeur-Generaal Politieke Zaken, deed dat dan ook en gelijkluidend. Ze werden er niet populair mee. Want Lubbers en Kok schuimden over van daadkracht, toen dat initiatief – buiten Nederland om – ineens in New York ter tafel kwam. Maar verder lieten die ambtenaren het dan zo: een dood paard kan niet trekken en je moet er ook niet aan trekken. Als een kabinet beveelt een stal voor zulk een paard te bouwen, voorraden aan te leggen en een wei ter beschikking te stellen, dan moet zo’n ambtenaar dat uiteindelijk doen. Ook als het paard vermoedelijk is gestorven aan een hoogst gevaarlijke, ook op mensen overdraagbare ziekte. Zo gebeurde eveneens bij de casus tegen Milosevíc die bij het Joegoslaviëtribunaal rechtsaanhangig werd gemaakt. De Servische Volksheld was doodziek en lek als een mandje. Whitehall had destijds ingestemd met alle autopsies inzake de casus-Milosevíc voorzover een van de beschuldigden, getuigen, deskundigen en slachtoffers hier te lande de pijp uit zouden gaan. Prompt stierf Milosevíc aan een acute hartstilstand in Scheveningen. Servië beschuldigde het gastland van grove nalatigheid. Maar inmiddels had de Hoofdofficier Den Haag, de autopsie al naar zich toegetrokken, hoezeer Londen klaar stond zijn deel aan de pret te leveren. Conform een daartoe strekkend verdrag reeds uit 1991. Serven hebben toen terreuraanslagen beraamd op het gastland dat hun volksheld vermoord had. Maar ook nu moet men niet trekken aan een dood paard.
Ik vrees echter dat er weinig meer te remmen is. Het gaat in dit geval om een unilaterale actie van Algemene Zaken en Buitenlandse Zaken waarbij de veiligheidsaspecten in het geheel niet zijn betrokken. Alles voor ’t plaatje naar buiten. De bazen kunnen weer eventjes schitteren op de Bühne. Het zou mij ook niet verbazen als dit ten koste van de Nederlandse inzet op het migratie dossier gaat, zover je van een Nederlandse inzet kan spreken. De kans was al klein dat deze wensen gehonoreerd zouden worden. Maar die kans is nu nog kleiner. Nederland heeft toch immers al een van de wensen door de EU ingewilligd zien worden, te weten een (voorloper van een) internationaal tribunaal? You can’t have it all…
Het past helemaal in de verhoudingen binnen de bubbel van de spaarzame Haagse vierkante kilometers. Men denke aan de gevaarzettingen die zulk een Centrum genereert voor de burgerbevolking. Actuele recherches leren dat Justitie geen benul heeft van deze aspecten. Hoekstra heeft in blanco wat aangeboden, maar natuurlijk de strekking van dat commitment niet doorgrond. Von der Leyen zal een blanco aanbod graag zo laten. Dan zijn ook alle kosten voor het gastland. Maar ook alle gevaarzetting. Is er in dier voege een arrangement getroffen met de territorialiteitsstaat Ukraïne? Heeft die verdragsstatus? Hebben de uitvoeringsbeambten een immuniteitsstatus en zo ja welke? Dat soort dingen. https://nos.nl/artikel/2462207-internationaal-onderzoekscentrum-oorlogsmisdaden-in-oekraine-komt-in-den-haag