Dit weekeinde is er een bijzondere antiekmarkt op het Lange Voorhout, waarbij vooral veel religiosa wordt aangeboden, zelfs nog uit de zeventiende eeuw. Niet veel ouder. Dat kwam vroeger, dertig jaar geleden nog wel voor. Maar zulke stukken worden nu meteen via internet aangeboden op een aparte site, meteen ter veiling. Ze brengen, zijn ze christelijk van oorsprong, nog verbazend veel op in Azië. Omdat ik bekend sta als expert vragen sommige marktlui mij om de stukken eerst te taxeren en soms willen ze een certificaat van echtheid en hoedanigheid. Sommige kooplieden weten beslist niet meer wat ze ter markt aanbieden omdat ze met de religieuze westerse gangbare kunststukken niet meer bekend zijn.
Een van hen, Laurens, een wat gereserveerde, ook wel wat achterdochtige koopman had deze keer een bijzonder eigenaardig stuk bij zich. Hij had een viaticumkist bij zich uit de negentiende eeuw met stukken hout uit de zeventiende eeuw opgeflanst tot een soort non-descripte houder van een Staten-bijbel (!). Dus een protestantse vertaling van de Vulgaattekst in zestiende eeuws Hooghollands, de beruchte Tale Kanaäns. Het is een Belgische — West-Vlaamse kist voor de Heilige Teerspijze geweest.
Ze is in Rubens-achtige stijl, zo kenmerkend voor de Oostenrijkse Nederlanden sedert Isabella en Albrecht van Habsburg — destijds ook door de Oostenrijkse kerkelijke hiërarchie voorgeschreven — bemaald met een plichtmatige Golgotha-Groep. In de negentiende eeuw is deze kist ontdaan van haar interieur als religieuze bergplaats voor dat chrisma, de wijwaterkwast met reservoir, de zilveren doos met hosties en het wierookvat, en omgebouwd tot houder van die bijbel. De kwast dunkte mij al aanstonds een opgelakte houten pleeborstel. Met gouden versieringen op de steel, maar toch negentiende-eeuws.
Denkelijk door iemand uit de school van Domela Nieuwehuijs Nijengaert, een Deen, die het calvinisme weer wilde revitaliseren in westelijk Vlaanderen. Het is nu een wonderlijk syncretistisch geheel. Laurens heeft er 1500 EU voor betaald. Hij denkt er het tienvoudige voor te krijgen, want hij denkt dat het een authentiek stuk is. Kortom: Laurens is weer eens opgelicht. Zulke dingen komen voor. Ik maak wel erger mee. Ik had gisteren hier de internuntius, die terzake kundig is. Die komt wel eens wat Barolo drinken als hij toch niets te doen heeft. Hij zal een expert van de congregatie der Paters van Lavigery, de Orde van Scheut, inschakelen. In Vlaanderen zie je deze kisten wel vaker, want ze fungeerden ook als altare portatile ten huize van de stervende, die dan nog één keer de mis kon bijwonen. Dan zit er natuurlijk geen Corinthische schijnpoot onder met Acantische bladerentooi op het kapiteel.
Ik vraag mij af of Laurens dit soort schurken aantrekt. De Statenbijbel is fraai. Die dunkt mij op dit moment zo’n 750,– EU waard tot 1000 EU. Hij is gaaf, voorzien van sloten en goed geconserveerd innerlijk. De rest is, hou me ten goede, een lachertje. Tezamen met die bijbel is het meubel religieus onbestaanbaar. Ik vraag nog de deskundigheid van iemand die conservator is bij een museum voor kerkelijke kunst. Het is alsof een monstrans van Brom, een goed religieus goudsmid uit 1920, is omgebouwd tot schemerlamp met tl-buisjes op de protuberansen van de Luna, de kristallen toondoos waarin de hostie prijkt ter aanbidding. Met een stekker uit 1920.
Zoiets heb ik inderdaad weleens bij iemand gezien. Ik laat de kist apart bestuderen door een expert. Ik gis dat de “restauratie” dateert van 1850-1880. In die tijd hadden de romantische Flamingantisten zoals Rodenbach, leerling van Guido Gezelle, de idee Bourgondië te doen herleven als “die landen van herwaarts over”, het hoogtepunt van Brabants welvaart en macht vanaf 1477 tot 1543. Guido Gezelle wilde een religieuze hereniging van de Keltische landen, waaronder het immense Friese Rijk. Hij wilde dus dat de Anglicaanse kerk zou terugkeren tot de roomse, maar ook dat het calvinisme zou ingeschaard worden in dat geloofsmassief. Het zou terugkeren op zijn dwalingen maar de roomse kerk zou ook moeten inleveren. Guido had vernomen dat hij “eigenlijk” Fries was.
Hij had “Witte” geheten. In die tijd kwam het toch wat barbaarse en primitivistische syncretisme tot stand waarin de Institutiones van Calvijn en de conclusies van Trente in één hutspot samengestampt werden. Guido vond zelfs het “heilig hair” van Christus op zolder in een doosje. De tijd ook van het Oera Linda Book. Een rommelpot van superstitieuse rituelen werd mode in Vlaanderen en ook wel in de Kempen. Daar doet de kist mij aan denken. Het is een vertimmerde en verhampelde kist. Waarschijnlijk samengesteld uit een oorspronkelijke viaticumkist, zeker, maar dan zó dat er weinig authentieks meer aan is. Maar ja, Laurens wil toch graag een certificaat. Want hij heeft een heilbegerige koper. Goed voor twintigduizend dollar. Zulke zaken brengen mij altijd in morele problemen. Ik zou in de kist een volledig Missale Romanum leggen met de processieboeken. Dat is nog harmonieus. Deze bijbel heeft zelfs de volledige geannoteerde pentateuch uit 1619. Ik zag dat in het voorbij bladeren wel. Die zijn apocrief. Dat kán niet in een roomse kist. Ik weet wel: een Amerikaan of Chinees weet dat niet.
Maar na taxatie bij verkoop blijkt dat aanstonds. Aldus de beheerder van het missiemuseum te Cadier en Keer, die ik erover belde. Wil je dit geheel verkopen, dan moet Laurens open kaart spelen jegens een bona fide koper. Ik kán in deze omstandigheid geen geauthentiseerd certificaat uitschrijven want het gaat hier om een volle vervalsing. Die nog niet eens echt goed gedaan is. Mijn vader zou zoiets kunnen aanbieden op de zwarte markt in ruil voor een SS-BMWmotorfiets van een Nachschubkompanie, die het na twee kilometer onherroepelijk niet meer zou doen en ook niet meer herstelbaar zou zijn. Geen tandwieltjes meer te krijgen. Mijn vader gunde ik dat. Laurens niet, maar de wereld wil bedrogen worden. Dus wordt zij bedrogen.