Amsterdam huilt, waar het eens heeft gelachen! Dat was vroeger de beginzin van een larmoyant lied met Jiddische uithalen en Joods Bargoens over de massale joden deportatie te Amsterdam in 1942. Amsterdam huilt (waar het eens heeft gelachen) is een lied geschreven door Kees Manders en voornamelijk gezongen door Rika Jansen, beter bekend als Zwarte Riek. Het was te horen in haar Onewomanshow Tour-de chant, ten gehore gebracht in het Rembrandttheater, Amsterdam-Centrum. Het nummer gaat over een veranderd Amsterdam met als snijpunt de Tweede Wereldoorlog. Voor die oorlog kende Amsterdam een grote Joodse gemeenschap, die als gevolg van Jodenhaat en de Holocaust bijna geheel verdwenen was.
De tekst begint met dat haar vader een fotoboek van voor 1940 tevoorschijn haalt waarin beelden van de vrolijke (“humor en gein”) Jodenhoek met haar Weesperstraat worden aangehaald. Het bijbehorende leven komt tot leven middels de regel “Soms riep d’r nog een in het late uur: Ik heb mooie olijven en uitjes in het zuur”. Andere Joodse begrippen komen ook aan bod: Sjabbat, Channeke, mazzel (geluk), brooche (zegen) en misjpooche (gezelligheid). Manders gaf het lied de vorm van een chazan (= een Joodse voorzanger) met klezmerachtige muziek, maar je hoort er ook Jiddische marktkooplieden in. Het kwam steevast aan bod in het muziekpresentatieprogramma van Hans van Willigenburg In Antwoord op uw Schrijven dat vanaf acht uur op zaterdagavond door de Katholieke Radio-Omroep werd uitgezonden.
Ik luisterde er met scepsis naar. Amsterdam had méégewerkt aan deze en dergelijke deportaties. Zijn gemeentepersoneel – de ambtenaren van de tramdienst, de gemeentepolitie, de bevolkingsregisters, de distributiediensten – hadden de deportaties niet alleen gefaciliteerd maar mede uitgevoerd. De Amsterdamse Joodse Raad had ze eigenlijk landelijk voorbereid. En de Amsterdammers hadden dat allemaal gedoogd. Maar dat kon je in de zestiger jaren van de vorige eeuw maar beter vóór je houden. Omdat Herrijzend Nederland zichzelf wilde blijven wijsmaken dat het massaal in verzet was gekomen tegen deze transporten. Pas in de zeventiger jaren braken de betere inzichten baan.
Met tegenzin. Ik vond het dus hypocriet om een lied te koesteren waarin werd uitgeserveerd dat Amsterdam destijds al zoveel weerzin had doen blijken tegen deze deportaties en dat het verzet had gepleegd, zij het helaas zonder succes wegens de overmacht aan Duitse bestiën in de hoofdstad des lands. Presser toonde aan in zijn tweedelige opus magnum “Ondergang” dat de werkelijkheid wel heel anders was geweest. En dat boek luidde een periode van herbezinning in. Ter gelegenheid van de Veiligheidsconferentie te München in februari 2025 brak de voorzitter van deze samenkomst in zijn slotwoord ook in tranen uit. Christoph Heusgen kon kennelijk de tranenvloed niet meer de baas. Snikkend diskwalificeerde hij zijn conferentie als een “Europese nachtmerrie”.
Schokkend van emotie kon hij zijn peroratie niet meer vinden laten staan uitbrengen. Hij verwees later naar de snoeiharde woorden van de USA-vicepresident J.D. Vance die er geen doekjes om wond. Als er een totale geopolitieke destabilisatie op gang aan het komen was met betrekking tot de verhouding met de Russische Federatie in het Ukraïneconflict, maar ook met brandhaarden elders in de wereld dan kwam dat omdat Europa eigenlijk niet meer wist voor welke democratische en rechtsstatelijke waarden het had te staan. Het blies zichzelf als het ware van binnen op.
Het riep krachten op die het zelf niet meer zou kunnen beheersen doordat het uitging van een travestie van wat een vertegenwoordigende democratie zou moeten zijn. Dat zweverige en tastende Europa wordt meer bedreigd door gevaren van binnenuit dan van buitenaf, zei hij. Vance ziet de vrijheid van meningsuiting en de democratie in Europa in gevaar, omdat populistische partijen worden buitengesloten. Zo worden volgens hem miljoenen kiezers niet serieus genomen.
Zonder de AfD ( de sterk opkomende partij “Alternative für Deutschland”) – met wie de andere Duitse partijen niet willen samenwerken – bij naam te noemen, zei hij dat er geen ruimte is voor een cordon sanitaire. “Massa-immigratie” is Europa’s grootste probleem, aldus de USA-vicepresident, en daar moeten Europese landen volgens hem een veel harder beleid tegen voeren. Vance werd in ijzige stilte aanhoord. Het mager slotapplaus dat hij scoorde was overduidelijk gevolg van het feit dat men beleefd wilde blijven. Maar huilebalk Heusgen kreeg donderend applaus. Schouderklopjes. Misschien mocht hij de zakdoek van Macron wel volsnuiten. Heusgen, dat was duidelijk, snotterde namens het Avondland. Dus had hij recht om die zakdoek vol te toeteren.