Het bevel van Khan, de ICC-Aanklager, lijkt op het eerste gezicht dan ook meer symbolisch dan dat het de inleiding is op een serieuze rechtsmachtuitoefening door een rechterlijk orgaan in het interstatelijk verkeer. Maar daar is volgens Prof. De Waele geen sprake van. “Een ICC-arrestatiebevel is een ondubbelzinnig juridisch gegeven. Er zijn meer dan honderd landen bij het Strafhof aangesloten. De meeste daarvan zullen vermoedelijk getrouw meewerken, zeker als het EU-lidstaten betreft.” Ik herinner eraan dat al meerdere aanhoudingsbevelen zijn geconfirmeerd door de rechters, met motivering die dat zou kunnen dragen, maar dat dat vervolgens door veel staten in de ICC-familie volkomen in de wind is geslagen.
In ieder opzicht, ook betreffende flankerende conservatoire maatregelen die uit dat bevel direct zouden moeten voortvloeien. Ook als de aan te houden persoon zich niet in de territoriale rechtsmacht van de betrokken ICC-staten verkeert. Ik denk even aan bevriezing van banktegoeden en inbeslagnemingen van huizen en ruimten waar de verdachte heul zou kunnen vinden. Er werd een aanhoudingsbevel met bijbehorende maatregelen uitgevaardigd door de ICC-Aanklager tegen de ex-president Al-Bashir. Deze politicus had dertig jaar terreur kunnen uitoefenen in de Sudan, die op den duur genocidale aspecten aannam. Al-Bashir gaf ook toe dat zijn oogmerk was geweest om vijandige tribale blokken uit te roeien, er zat niets anders op. Dat zei hij terwijl hij nog macht had.
Natuurlijk niet nadat de burgeroorlog was geëindigd met een staatsgreep die leidde tot de vorming van een burgerregering waarvan herkomst, legitimatie en samenstelling nog steeds kwestieus is, maar dat terzijde. Luis Moreno Ocampo, destijds openbare ICC-Aanklager, ook redelijk activistisch maar dan ten behoeve van Het Westen, ramde er een arrestatiebevel uit. De tenlastelegging loog er niet om. Genocide, waarvoor Al Bashir overduidelijk command responsibility droeg, misdrijven tegen de menselijkheid, oorlogsmisdrijven alles verwoord conform de artikelen 5-8 ICCS.
Het hof beredeneerde dat aan het complementariteitsbeginsel op grondslag van deze tenlastelegging was voldaan. Het bevestigde bij afzonderlijke tussenbeslissing en gaf rechtsingang op 4 maart 2009. Het gaf er nog een met dezelfde strekking op 12 juli.
Het gaf aan dat er nog vragen van bewijsrechtelijke aard waren, maar dat hoogstwaarschijnlijk de volle strafkamer, later oordelend, op grondslag van deze tenlastelegging een bewijsredenering zou kunnen opzetten die tot veroordeling zou kunnen leiden. Allemaal dit keer volgens het boekje. Vervolgens nam Al-Bashir de martelaarspose aan en ging op wervingsreis door Afrika om steun van de staten die ICC erkend hadden. En vervolgens ook bij de staten behorend, vooralsnog tot het niet-gebonden Oosters Blok, stammend van de Bandungconferentie. Maar die nu wel tot de BRICS-groep horen. En vond gehoor. Dus steun. Niets is zeker in dit ondermaanse. Het verleden garandeert hier niets.
Zo kan men wijzen op het feit dat Frankrijk en Duitsland een lange traditie hebben van loyale samenwerking met het ICC. Ze waren er voorstander van, Frankrijk met iets meer reserves dan Duitsland. Is het nu ondenkbaar dat zij niet aan de door Khan gevorderde arrestatie zullen meewerken, ondanks dat het Franse ministerie van Buitenlandse Zaken zei Netanyahu immuniteit te willen verlenen mocht hij daarom vragen? Is dat tevens een strafvorderlijk vrijgeleide in de zin van ICCS? Volgens meergenoemde Prof. De Waele snijden de argumenten van het Franse ministerie geen hout en zullen deze bij de ICC-rechter waarschijnlijk niet overeind blijven. Maar ik zie daar Netanyahu wel terecht komen, als er zich dezelfde staatkundige ontwikkelingen voordoen als destijds bij Milosevìc, die door de Servische kiezers uitgekotst werd. Dat heeft niets te maken met het gezag van ICC. Maar met stabilisatiepogingen van politici die een politieke staatkundige draai nemen in Israël. ICC wordt dan een afvoerput.
Daarnaast is Hongarije momenteel door de regerende partij Fidesz en “de tegendraadse premier” Orbán “een buitenbeentje”. Aldus de geciteerde Prof. “Als je de conclusie zou trekken dat zo’n bevel symbolisch is, lijken heel veel internationale afspraken ook geen zin meer te hebben”, zegt De Waele. Zo wordt het klimaatakkoord van Parijs niet door iedere staat opgevolgd en aanvaardt niet ieder land de rechtsmacht van het Internationaal Gerechtshof, dat het centrale rechtscollege van de Verenigde Naties is.
Hij geeft aan dat internationaal recht een zaak is van de lange adem. “Op andere momenten gaat het beter. Denk daarbij aan de gouden jaren negentig van de vorige eeuw, met de oprichting van tribunalen voor Rwanda en ex-Joegoslavië, de vestiging van de Wereldhandelsorganisatie, en de sluiting van het VN-verdrag tegen klimaatverandering. Daar hadden we anders ook al de stekker uit kunnen trekken bij het eerste zuchtje tegenwind.”
Knoops nuanceert de term symbolisch. “Een arrestatiebevel tegen regeringsleiders van een land dat geen partij is bij het ICC, zoals bij Netanyahu en Poetin, heeft vooral een ‘symbolische’ betekenis in de zin dat het een signaal afgeeft. Ook wordt er zo druk gezet met het oogmerk aan een conflict een einde te maken.” Desondanks lijkt het beide juristen toch alles bij elkaar onwaarschijnlijk dat Netanyahu en de andere aangeklaagden ooit voor het Strafhof in Den Haag zullen verschijnen. “Het is theoretisch mogelijk dat een van de aangeklaagden zijn thuisland verlaat en door een onverwachte wending in een ander land wordt gearresteerd”, zegt Knoops. “Bij Poetin en Netanyahu lijkt het niet dat het ooit zover komt, maar wie weet.
Wat in elk geval vaststaat, is dat er van een arrestatiebevel een intimiderend effect uitgaat. De personen in kwestie moeten meer op hun tellen passen als ze gaan reizen. Zo kan de Russische president nu een stuk minder makkelijk zijn eigen land uit”, zegt De Waele. Ik denk dat Nederland als neutraal gastland aan dit soort va banque-constructies niet actief zou moeten meewerken. Gokken van de tegoeden van de belastingbetaler.